فنول چیست و چه کاربردهایی دارد؟

فنول یک ماده شیمیایی طبیعی است که توسط انسان نیز به صورت مصنوعی ساخته می شود. فنول خالص یک جامد کریستالی بی رنگ یا سفید با بوی قوی شبیه ضد عفونی کننده و شیرین است. فنولی که ناخالصی دارد معمولاً به صورت کریستال های صورتی یا مایع یافت می شود. این ماده شیمیایی در حدود ۴۳ درجه سانتی گراد ذوب می شود و در دمای ۱۸۲ درجه سانتی گراد می جوشد و در آب نسبتاً محلول است.

فنول یکی از اجزای تشکیل دهنده قطران زغال سنگ است که در طی تجزیه مواد آلی تشکیل می شود. افزایش سطح زیست محیطی فنول ممکن است در نتیجه آتش سوزی جنگل ها باشد و همچنین در میان اجزای فرار کود مایع شناسایی شده است. منابع صنعتی فنول ها و سایر مواد آروماتیک مرتبط از پالایشگاه نفت، پتروشیمی ها، تولیدات شیمیایی آلی پایه، پالایش زغال سنگ، داروسازی، دباغی و خمیر کاغذ، و کارخانه ها هستند.

سایر اعضای این خانواده شامل کلروفنل ها هستند که بسیار پایدارتر، سمی تر و تجمع زیستی تر از فنول های غیر کلر هستند. فنول ها و ترکیبات نزدیک آن به طور گسترده در طبیعت پراکنده هستند و به طور طبیعی توسط گیاهان و حیوانات از جمله انسان تولید می شوند. فنول های طبیعی عامل طعم و رنگ برخی از غذاها هستند. فنول ها همچنین توسط گیاهان برای ساخت لیگنین، پلیمر طبیعی اصلی چوب، استفاده می شوند.

فنول را می توان به عنوان یک اسید ضعیف در نظر گرفت. در محلول های آبی که در محدوده pH 5-6 قرار دارند، با آنیون فنولات C6H5O- (که فنوکسید نیز نامیده می شود) در تعادل است. یکی از دلایل اسیدی تر بودن فنول نسبت به ترکیبات آلیفاتیک این است که حاوی یک گروه OH است و رزونانس حلقوی آروماتیک آنیون فنوکسید را تثبیت می کند.

کاربردهای فنول

فنول ماده اولیه ضروری برای طیف گسترده ای از کاربردها در صنایع برق والکترونیک، خودروسازی، ساخت و ساز و خانگی و مبلمان است. فنول را می توان با فرمالدئید ترکیب کرد تا رزین های فنلی تولید کند که دومین کاربرد تجاری بزرگ فنول را نشان می دهد.

رزین های فنولیک در طیف گسترده ای از کاربردها، از جمله تخته سه لا و تخته رشته ای جهت دار، مبلمان، مواد عایق، ورقه ها، قالب های ریخته گری و چسب ها استفاده می شوند. کاربرد دیگر این ماده شیمیایی به عنوان ماده اولیه کاپرولاکتام و اسید آدیپیک برای تولید مواد واسطه نایلونی است.

فنول توسط جوزف لیستر به عنوان یکی از اولین ضدعفونی کننده ها برای استریل کردن تجهیزات پزشکی و برای تمیز کردن زخم ها استفاده شد. همچنین معمولا برای درمان اسپاسم عضلانی استفاده می شود. این ترکیب  در جراحی‌های ناخن‌های فرورفته شدید و برای جلوگیری از رشد مجدد آنها نیز به کار برده می ‌شود. فنول را می توان به عنوان نگهدارنده واکسن برای کمک به جلوگیری از آلودگی باکتری ها به محلول های واکسن استفاده کرد. می تواند یک ضد عفونی کننده موثر برای توالت، اصطبل، کف و فاضلاب باشد.

این تریکب شیمیایی به عنوان ضدعفونی کننده در پاک کننده های خانگی نیز استفاده می شوند و می توانند اثر ضد التهابی در دهانشویه ها داشته باشند.  همچنین برای تولید رزین های پلی کربنات و اپوکسی استفاده می شود که در طیف وسیعی از محصولات مصرفی و کاربردهای صنعتی، از عینک های محافظ، تجهیزات ایمنی ورزشی و ظروف غذا گرفته تا پوشش ها، تجهیزات الکترونیکی و اتومبیل استفاده می شود.

از فنولیک ها می توان به عنوان واسطه ای برای سنتز صنعتی برای ساخت انواع محصولات ، از پلاستیک، مواد منفجره، رنگ، کود، منسوجات، آسپرین و کاغذ استفاده کرد. هیدروکینون، یک فنل رایج است که به عنوان یک عامل کاهش دهنده در محلول های توسعه عکاسی استفاده می شود.

همچنین به عنوان ماده اولیه برای انواع رنگ‌ها، سورفکتانت‌ها، مواد شیمیایی کشاورزی و مواد شیمیایی واسطه استفاده می شود. مشتقات فنل در محصولات زیبایی مانند رنگ مو و ضد آفتاب استفاده می شوند.

خطرات و عوارض فنول

فنول یک محرک شدید است که به راحتی از طریق پوست جذب می شود و باعث سوختگی شدید می شود. اگر بلعیده شود، استنشاق شود یا از طریق پوست جذب شود، ممکن است منجر به مرگ شود.

پوست

جذب  این ماده حتی از طریق مناطق کوچک پوست بسیار سریع است و باعث سفید شدن پوست و احساس سوزن سوزن و حتی سوختگی پوست می شود.

چشم

پاشیده شدن در چشم می تواند باعث آسیب شدید و احتمالاً کوری شود.

گوارشی

در صورت بلعیدن این ماده شیمیایی ممکن است باعث استفراغ، کما و مرگ شود.

استنشاق

استنشاق این ماده سمی می تواند به شدت برای دستگاه تنفسی تحریک کننده باشد.